احمدرضا هدایتی /
رفع مشکل مسکن به‌خصوص برای محرومین و مستضعفین، از همان ابتدای انقلاب اسلامی همواره در ردیف یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولین کشور قرار داشته و تاکنون اقدامات متعدد و متنوعی هم در این زمینه صورت گرفته است.
در واقع ساخت مسکن برای محرومین یکی از مطالبات اصلی و اولیه بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) محسوب می‌شود.
ایشان در تاریخ ۲۱/۱/۱۳۵۸ رسماً طی یک پیام اعلام کردند که؛ «مشکل زمین باید حل شود و همه بندگان خدا باید از این موهبت الهی استفاده کنند، همه‌ی محرومان باید خانه داشته باشند، هیچ‌کس در هیچ گوشه مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد. بر دولت اسلامی است که برای این مسئله مهم چاره‌ای بیندیشد و بر همه‌ی مردم است که در این مورد همکاری کنند.»
بنیانگذار انقلاب اسلامی در بخش دیگری از این پیام می فرمایند: «اینجانب حسابی به شمارۀ ۱۰۰ در تمام شعب بانک ملی افتتاح کرده و از همۀ کسانی که توانایی دارند دعوت می کنم که برای کمک به خانه سازی برای محرومان به این حساب پول واریز کنند. و در هر محل از بین افراد صالح و مورد اعتماد، گروهی حداقل مرکب از سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازی و خانه سازی و یک نفر روحانی و یک نمایندۀ دولت انتخاب شوند تا با صرفه جویی و دقت کامل خانه های ارزان قیمتی بسازند و در اختیار محرومان قرار بدهند، و در این طرح به هیچ وجه پولی در برابر خرید زمین پرداخت نشود. «صحیفه امام، ج۶، ص:۵۱۹مسکن مهر، مسکن اجتماعی و حالا مسکن ملی».
حضرت امام (ره) قبل از این در تاریخ ۹/۱۲/۱۳۵۷ نیز به صراحت بیان داشتند؛ «اموال بنیاد مستضعفان به نفع مستمندان از هر طبقه صرف گردد در ایجاد مسکن و کار و غیر ذلک.»
در همین راستا تاکنون صدها هزار مسکن رایگان و یا ارزان قیمت برای قشر محروم جامعه توسط مراکزی مانند؛ بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بنیاد مستضعفان، کمیته امداد امام خمینی، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره) و بهزیستی ساخته شده است.
هرکدام از دولت‌های وقت نیز تلاش کرده‌اند تا در قالب طرح‌هایی مانند؛ طرح مسکن مهر، طرح مسکن ملی، طرح مسکن اجتماعی و طرح نهضت ملی مسکن، نقش و سهم خود در اجرای این فرمان مهم و تاریخی حضرت امام (ره) را ایفا نمایند.
البته به علت مواجهه کشور با انبوه توطئه‌های و مشکلات داخلی و خارجی نظیر؛ تحریم و جنگ تحمیلی، متأسفانه تاکنون امکان ساخت مسکن برای همه مردم فراهم نشده و طرح‌هایی مانند مسکن ملی و مسکن اجتماعی نیز نتوانستند در این زمینه توفیق چندانی کسب نمایند، با این حال نهادهای انقلابی و برخی از دولت‌ها توانستند بخش قابل توجهی از نیاز کشور در این زمینه را تأمین نمایند.
اما صرفنظر از قوت و یا کم‌کاری و ضعف عملکرد دستگاه‌های ذیربط، به رغم همه تلاش‌های صورت گرفته و ساخت صدها هزار واحد مسکونی، به نظر می‌سد به علت عدم تعادل بین عرضه و تقاضا، همچنان شرایط لازم برای کاهش قیمت مسکن و ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا فراهم نشده است.
به همین منظور و در راستای حل اساسی مشکل مسکن، پیشنهاد می‌گردد موارد ذیل در دستور کار مسئولین محترم در سه قوه قرار گیرد.
1-همانند سایر موارد، برای موفقیت در این عرصه نیز باید در گام نخست موضوع فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی مردم در مورد نقش جامعه در رفع مشکل مسکن و عوارض و پیامدهای منفی درازمدت و کوتاه‌مدت رشد غیرمنطقی خرید و اجاره مسکن و ملک، به عنوان مهمترین موضوع در دستور کار قرار گیرد.
2-بی‌شک چنانجه دولت محترم به طور جدی اراده کند و هموطنان در مورد شناسایی و معرفی خانه‌های خالی همکاری نمایند، اجرای فوری، عملی و دقیق قانون مالیات بر خانه‌های خالی نیز می‌توان نقش بسزایی در تعدیل قیمت مسکن داشته باشد.
3- تصویب و ابلاغ قانون بهای تمام شده مسکن و اخذ مالیات تصاعدی از موجرین و فروشندگان به منظور رعایت عدالت در قیمت گذاری‌ها، طرح دیگری است که متأسفانه مانند برخی از دیگر قوانین، هنوز به شکل دقیق و کامل اجرایی نشده و باید عملیاتی شود.
4- تعیین سقف اجاره خانه و ملک برای هر شهر و منطقه و اخذ مالیات به شکل تصاعدی از مالکینی که بیش از سقف اجاره دریافت می‌کنند، راه‌کار دیگری است که البته اجرای آن نیازمند بررسی کارشناسی دقیق و حسابشده است.
5- فراهم نمودن امکان سپرده‌گذاری در بانک‌ها (در قالب طرح سرمایه‌گذاری برای تأمین مسکن) توسط تازه متولدین به‌منظور مشارکت در ساخت و خرید تدریجی مسکن نیز پیشنهاد دیگری است که با کمک همه بانک‌ها به‌ویژه بانک مسکن به شکل درازمدت (تا زمان ازدواج) قابل اجراست.
6- تسریع در تصویب، ابلاغ و اجرای طرح کاهش و تثبیت تعرفه درصدی بنگاه‌های معاملات ملکی (مشاورین املاک) که یکی از عوامل اصلی افزایش قیمت زمین، مسکن و اجاره‌بها به شمار می‌رود، موضوع دیگری است که نقش اساسی در این رابطه دارد و به هیچ وجه نباید مورد غفلت واقع شود.
7- تجربه سایر کشورها ثابت نموده که همراهی و همکاری بانک‌ها و موسسات مالی و تقویت نقش آنها در حمایت از صنعت مسکن و ارائه تسهیلات قرض‌الحسنه و کم‌بهره به متقاضیان ساخت مسکن نیز از جمله مواردی است که تحقق آن نیازمند اراده جدی مسئولین است.
8- اجرای طرح اجاره به شرط تملیک با حمایت دولت، روش دیگری است که برخی از کشورها با کمک آن موفق به حل مشکل مسکن خود شده‌اند.
9- با توجه به این که در حال حاضر خرید زمین بخش عمده هزینه ساخت مسکن را به خود اختصاص داده، لذا واگذاری زمین رایگان و یا ارزان قیمت به افرادی که توانایی تأمین هزینه ساخت خانه شخصی را دارند (با شرط ممنوعیت فروش تا 20 سال و ساخت مسکن طبق الگوی دولت)، راه‌کار دیگری است که می‌تواند (به خصوص در شهرهای کوچک و روستاها) به حل مشکل مسکن کمک نماید.
10 -در نهایت پیشنهاد می‌شود باردیگر با مشارکت همه آحاد مردم (هر کس در هر حد و اندازه توانایی خود و به هر شکلی که می‌تواند) طرح ساخت مسکن برای محرومین با همان الگوی ابتدای انقلاب و اینبار با شدت و قدرت بیشتر در دستور نهادهای انقلابی ذیربط (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بنیاد مستضعفان، کمیته امداد امام خمینی، ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره) و سپاه و بسیج) قرار گیرد.
البته برای ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای و کاهش قیمت مسکن و اجاره بهای آن، همزمان باید برای رفع سایر موانع از جمله؛ سوداگری کاذب، کم‌توجهی به اصول آمایش سرزمینی در ساخت و سازها و کاهش قیمت زمین هم تدابیر لازم اندیشیده شود.
قطعاً این موارد با اقداماتی مانند؛ قانونگذاری و ضابطه‌گذاری درست و کنترل و نظارت اصولی، افزایش تسهیلات بانکی بدون بهره، ایجادتعادل در ساخت سازهای شهری و روستایی، الزام دستگاه‌های ذیربط به اجرای اصول آمایش سرزمینی و امثال آن قابل حل است.
